Syndrom oszusta w pracy. Twoje sukcesy to nie dzieło przypadku

Poszukiwanie pracy i pozytywne przejście procesu rekrutacyjnego stanowią duże wyzwanie zwłaszcza dla osób z obniżoną samooceną, wątpiących we własne kwalifikacje. Czym innym jest rzeczywisty brak kompetencji na danym stanowisku, a czym innym subiektywne poczucie bycia niewystarczająco dobrym mimo posiadania obiektywnych osiągnięć i sporego doświadczenia. Jako doradczyni zawodowa często spotykam się z klientami, którzy borykają się z tzw. „syndromem oszusta”, utrudniającym funkcjonowanie w środowisku zawodowym. Jak zatem go rozpoznać i sobie z nim radzić?

Termin „syndrom oszusta” został użyty po raz pierwszy w 1978 roku przez profesorkę psychologii Pauline Clance oraz psycholożkę kliniczną Suzanne Imes. Badaczki w ten sposób opisały tendencję wysoko postawionych kobiet do postrzegania samych siebie jako nieinteligentne, niewystarczająco kompetentne i przeceniane przez innych. Mimo dużych osiągnięć i pozytywnych wyników pracy czuły, że nie pasują do przydzielonej im roli z powodu nieodpowiednich kwalifikacji. Przełożeni i klienci byli zadowoleni z ich pracy. To one były tak naprawdę największymi krytykami. Choć wydawało im się, że niejako „oszukują” innych, w rzeczywistości błędnie postrzegały swoje kompetencje i umniejszały wartości odniesionych sukcesów. Czy ta historia brzmi dla Ciebie znajomo? 

Według badania przeprowadzonego przez czasopismo „International Journal of Behavioral Sciences”, syndromu oszusta przynajmniej raz w życiu doświadczyło aż 70 proc. ludzi. Dziś już wiemy, że może on dotknąć zarówno kobiety, jak i mężczyzn, niezależnie od zajmowanej pozycji w firmowej hierarchii. 

Warto przypomnieć, że syndrom oszusta nie jest zaburzeniem psychicznym, lecz nieprzyjemnym poczuciem bycia niewystarczająco kompetentnym. Osoby zmagające się z syndromem oszusta, nawet jeśli dostrzegają swoje sukcesy, rozpatrują je w kategoriach szczęścia bądź przypadku, zamiast wyniku własnej pracy, włożonego wysiłku, wykorzystania umiejętności czy talentów.

Przykładowe przyczyny syndromu oszusta

Trudno wskazać jednoznaczną przyczynę powstawania syndromu oszusta. Prawdopodobnie największą rolę odgrywają cechy osobowości pracownika oraz środowisko, w jakim wcześniej dorastał. Syndrom oszusta rozwija się często między innymi u osób, które wywodzą się z rodzin przywiązujących zbyt dużą wagę do osiągnięć, obdarzających dzieci miłością warunkową i doceniających jedynie za sukcesy, a nie wysiłek włożony w wykonanie zadania. 

Później dużą rolę odgrywa oczywiście także środowisko pracy. Nadmierna konkurencja, brak jasnego feedbacku, promowanie pracoholizmu czy stereotypowe postrzeganie ról społecznych przyczyniają się do wzrostu poczucia zagubienia i zwiększają presję udowadniania innym swojej wartości. 

Syndrom oszusta częściej dotyka również osoby zmagające się z innymi problemami natury psychicznej (np. depresją, zaburzeniami lękowymi), posiadające niską samoocenę, a także będące perfekcjonistami. 

Paradoksalnie często syndromu oszusta doświadczają osoby pracowite, zdolne i kompetentne, a nie te, którym rzeczywiście brakuje wiedzy czy umiejętności w danej dziedzinie. Wśród znanych osób mówiły o nim m.in. Michelle Obama czy Katarzyna Nosowska.

Oto przykładowe objawy i skutki syndromu oszusta:

• subiektywne poczucie bycia niewystarczająco kompetentnym,
• strach przed niespełnieniem swoich i cudzych oczekiwań,
• postrzeganie osiągnięć jako wyniku szczęśliwego zrządzenia losu lub przypadku,
• paniczny lęk przed wykryciem przez otoczenie rzekomej niekompetencji,
• poczucie ciągłej presji, by być coraz lepszym,
• unikanie wyzwań zawodowych z obawy przed popełnieniem błędu i odniesieniem porażki,
• nadmierne przygotowywanie się do zadań bądź zwlekanie z podjęciem działania,
• spadek pewności siebie i motywacji,
• obniżenie satysfakcji z wykonywanych aktywności,
• trudności w przyjmowaniu pochwał.

Walka z syndromem oszusta

Syndrom oszusta blokuje ludzki potencjał, w efekcie czego pracownik latami tkwi w pracy poniżej swoich kompetencji. A jeśli w końcu podejmie decyzję o jej zmianie, może być mu trudno przedstawić swoje sukcesy i mocne strony podczas rozmowy kwalifikacyjnej. Często jednak osoby zmagające się z syndromem oszusta lubią swoją pracę i chcą ją nadal wykonywać, natomiast brak wiary we własne kompetencje sprawia, że nie starają się o podwyżki i awanse, które im się po prostu należą.

Jak zatem pozbyć się syndromu oszusta bądź mu przeciwdziałać?

1. Pamiętaj, że Twój sukces to nie dzieło przypadku czy szczęścia, ale wynik podjętych przez Ciebie działań.
2. Proś o konstruktywną informację zwrotną na temat swojej pracy i nie zapominaj, że przełożeni powinni oceniać jedynie Twoje projekty, a nie Ciebie jako całą osobę.
3. Wyznaczaj realistyczne cele i nie podnoś poprzeczki zbyt wysoko.
4. Nie porównuj się nadmiernie do innych i uważaj na sztuczne obrazy ludzi sukcesu wykreowane w mediach społecznościowych (dotyczy także LinkedIna!).
5. Zbieraj pozytywne opinie od klientów, które polepszą Ci nastrój w chwilach zwątpienia.
6. Prowadź dzienniczek wdzięczności i wypisuj w nim codziennie, bądź co tydzień, drobne sukcesy, z których jesteś dumny.
7. Skupiaj się na faktach, określając konkretne działania, które przybliżyły Cię do sukcesu. Gdy dopadną Cię myśli o niekompetencji, sprawdź, czy rzeczywiście masz na nią jakieś racjonalne dowody.
8. Daj sobie przestrzeń na celebrowanie osiągnięć.
9. Wypisz na kartce argumenty przemawiające za tym, że jesteś odpowiednią osobą na danym stanowisku (w końcu zatrudniono Cię nie bez powodu!).

Wdrożenie w życie tych prostych wskazówek nie będzie łatwe, jeśli zmagasz się z syndromem oszusta od dłuższego czasu. Zewnętrzne nagrody, podwyżki, słowa uznania i awanse mogą poprawić Twój nastrój tylko na chwilę. Kluczowe są przede wszystkim: wiara we własne możliwości, poczucie sprawczości i zmiana przekonań na swój temat. Jeśli dostrzegasz u siebie potencjalne objawy syndromu oszusta, nie wahaj się skonsultować z psychologiem czy psychoterapeutą. Pamiętaj, że ten artykuł ma charakter informacyjny, a nie terapeutyczny i nie zastąpi profesjonalnego wsparcia psychologicznego.

Syndrom oszusta a pracoholizm i osiąganie sukcesów

Syndrom oszusta wiąże się często z uzależnieniem od pracy. Zachęcam do przeczytania moich wcześniejszych artykułów dotyczących zapobiegania pracoholizmowi i odróżniania zdrowego zaangażowania w pracę od szkodliwego uzależnienia.

Autorka: Karolina Laskowska